1) جسی کوک (Jesse Cook)، گیتاریست کانادایی معاصر قطعهای دارد با نام: فضیلت (Virtue) [در پایین این فرسته آن را بازگذاری کردم]. از آنجا که این قطعه یک موسیقی بیکلام است، مثل هر قطعهی بیکلام دیگری، بهدشواری میتوان فهمید که چرا چنین نامی برای آن برگزیده شده است.
2) این واژه از آن واژگانی است که سرگذشتی غریب را پشت سر گذاشته است؛ از روزگار باستانی که همر آن را همچون ارزشی پهلوانانه و مردانه پیشنهاد و سپس سقراط آن را دستمایهی اندیشیدن فلسفی کرد و حکمت یا دانایی را مصداق تمام عیارش گرفت تا زمانهی مسیحیت که ایمان جای دانایی را گرفت و این واژه دلالتی ایمانی و زنانه - تقوا یا عفت- یافت، سپس در عصر جدید، ماکیاوللی طنین مردانهی آن را زنده کرد تا این بار مردانگی آن در خدمت و ستایش انسان باشد و دستِ آخر نیچه که مازاد «زیاده انسانی» مردانگی ماکیاوللیایی آن را سِتُرد تا بازگشتی به عصر با شکوه تراژدی یونان -که سر سلسلهی آنان همان همر بود- داشته باشد.
3) من که هرچه در این قطعهی جسی کوک بیشتر دقیق میشوم پژواکی از معانی همری/ماکیاولیایی/نیچهای نمیشنوم. چنین قطعهی لطیف و زنانهای بیشتر گوش آدم را سوی شرم زنانهی مسیحایی میبرد. هر بار تا حوالی فرازی میرود اما سیزیفوار و نجیبانه فرود میآید و با صدایی زیر و آرام با خودش نجوا میکند. این شرم و پرهیز زنانه اما در محضر کدام موجود متعالی است؟ اصلا تعالی را در موسیقی چگونه میتوان بازتاباند؟
4) آنانکه دستی در آتش موسیقیهای مذهبی دارند میدانند که هنرمندان مذاهب، بهویژه مذاهب وحیانی، شکوه یا جلالت را بدل از تعالی میگیرند. هرچه اثری جلالتمآبانهترْ متعالیتر و خداگونهتر است، چرا که خدای وحیانی، خدایی است که اصلا همین شکوه و جلالش را بر انسان آشکار کرده است، وگرنه دیگر اقوام نیز خدایانی داشتند و خدایانشان هم متعالی بودند. این خدای واحد وحیانی است که کثرت خدایان مشرکان را میشکند و به یگانگی مبدل میکند و تمامی آنها را شکست میدهد؛ خدای واحدی که نخستین فرستادهاش را فرستاد تا بتهای مشرکان را «بشکند» و نشانشان دهد شکوه پایدارتر و متعالیتر از آن کیست.
5) با اینهمه، در این قطعه خبری از جلالتمآبی نیست. این صدا، صدای شرمساری موجودی ناتوان در محضر موجودی همهتوان نیست. این آوا، آوای پرهیزکارانهی کسی است در فراپیش شکوهِ سکوت و خاموشی! بهراستی که کدام نت موسیقایی را میرسد که پرهیبی از سترگی سکوت باشد؟ گوشی که بتواند آوای خاموشی را بشنود بیشک پرهیزکار و شرمسار میشود، اما این چگونه گوشی است؟ شاید تنها گوشی که بداند خاموشی چیست...
جالبه خود واژه هم مثل معنیش همین سیر تاریخی رو طی کرده. و البته نهایتاً در معنی امروزش از ”پاکدامنی“ جدا نشده؛
Middle English: from old French vertu, from Latin virtus 'valour, merit, moral, perfection', from vir 'man'.